Papirüs, paper, papel

Papirüs kelimesini çoğu kimse okulda duymuştur. Eski Mısırlılar henüz kâğıt bilinmiyorken papirüslere yazarlarmış yazıyı. Haliyle çoğu kimse papirüsü bir araç (ya da gereç) olarak tahayyül eder. Bir bakıma öyledir, ama papirüs dedikleri aslında bir bitkidir. Bilimsel adı Cyperus papyrus'tur. 

.

Papirüs bitkisi.

Eski Mısır'da papirüs bitkisinin saplarından kâğıda benzer, üzerine yazı yazdıkları söz konusu gereç üretilirmiş. Sözcük Grekçeye papyros olarak geçmiş. Zaten Greklerle Mısırlılar Akdeniz kıyısında yer alan iki uygarlık olduklarından birbirleriyle çok canlı bir ilişkileri olmuş; çokça ticaret yapmışlar, bu yolla da epey kelime alışverişi olmuş dilleri arasında.  Her zaman olan bir şeydir bu. Nerede iki toplum/ülke/uygarlık arasında ticari ilişkiler olmuşsa, orada mutlaka diller birbirine değmiş, çokça kelime alışverişi olmuştur. Bakınız Türkçedeki İtalyanca kökenli kelimeler; büyük bölümü Venedik ve Cenevizlilerin İstanbul'la ticaret yaptığı dönemden kalma.  Her neyse, papyros, diyorduk, Grekçeye böyle geçmiş, oradan Latinceye geçip papyrus olmuş. Bu da çok rastlanan bir şeydir, Grekçe sözcüklerin sonundaki -os Latincede -us olur. Tıpkı -on'ların da -um olması gibi. Örnek: stadion > stadium.

Latincedeki papyrus da Eski Fransızca üzerinden İngilizceye geçip paper olmuş, yani kâğıt. Ancak bugün bildiğimiz kâğıdın papirüsle hiçbir ilgisi yok. Hepimizin bildiği gibi, bugünkü kâğıt ağaçtan ve selülozdan yapılır. Fakat İngilizler yine zahmete girmeye lüzum görmemişler ve yeni bir kelime bulmak yerine var olanı kullanmayı yeğlemişler (hindi'de de böyle olmuştu), böylece papirüs bitkisinden adını alan paper, ağaçtan üretilince de aynı adla anılır olmuş. 

İngilizceye paper olarak geçen kelime İspanyolcada da papel olmuş. Ve bu haliyle Türkçeye de geçmiş. Eskiden bir lira değerindeki kâğıt paraya papel denirmiş. Kaç papel, sözünü duymuşsunuzdur. Sonraları genel anlamda para anlamında kullanılmış. Şimdiyse artık pek kullanılmayıp argo bir sözcük işlevi görüyor, argoda para anlamında kullanılıyor.