Yunus

Şimdi size, yunus hangi hayvanın adıdır diye sorsam, hatta sordum bile, aklınıza hemen denizde ya da havuzda yüzen sevimli bir yunus balığı gelir, değil mi? Başka ne gelecek?

Dil dediğin öyle ilginç, öyle tuhaf bir konu ki... Bir kelimenin izini sürdüğünüzde bazen sizi hayretler içinde bırakıyor. 

© Copyright

Bugün, Arapça ve Türkçe başta olmak üzere pek çok Müslüman ülkede erkek adı olarak kullanılan Yunus, aslında kumru, güvercin demek. Kelimenin kökeni İbrahice yonah (יוֹנָה). 

Yunus'un kişi adı olarak bu denli yaygınlaşmış olmasının nedeni Kuran'da bir peygamber adı olarak geçmesi. Arapçası Yunus (يونس), zaten Türkçeye oradan geçmiş. Yalnızca Müslüman dünyasında değil tabii, Hristiyan dünyasında da oldukça yaygın bir ad bu, çünkü Kutsal Kitap'ta da aynı peygamberin adı geçiyor. Hatta Hristiyanlarda daha da yaygın, birçok versiyonu var. Grekçe İncil’de Ionas, Latince İncil’de Iona, Ionas, İngilizcede Jonah, Jonas, Almanca, Hollandaca, Danca, İsveççe ve Norveççede Jonas, Rusça ve Gürcücede Iona, Çekçe ve Slovakçada Jonáš, Fincede Joona, Joonas, İzlandacada Jónas vb. Bu arada, Yunus hem Tevrat'ta, hem de Kuran'da bir sureye de adını vermiş.

Peki, nasıl olmuş da kumru, güvercin anlamlarına gelen kelime bugünkü haliyle yunus balığına ad olmuş? Bir başka deyişle, kuş nasıl balık olmuş? Efendim, Tevrat'ın Yunus adlı 33. suresinde Yunus Peygamberin öyküsü anlatılır. Öyküyü kısaca özetleyecek olursak, Yunus Peygamber Tanrı'nın sözünü dinlemez, Tanrı da onu cezalandırmaya karar verir, denizi kudurtur, Yunus denize düşer, büyükçe bir balık onu yutar. Yunus ölecektir, aklı başına gelir, Tanrı'ya yalvarır, Tanrı onu affeder, balık sahile çıkar, Yunus'u karnından çıkarıp atar. Peygamberin başından geçenler Tevrat'ta bu şekilde anlatılınca, onu yutmuş olan balığa da onun adını vermişler. O balığa o adın verilmesi Musa'nın Tevrat'ı getirmesinden hemen sonra mı oldu, onlarca ya da yüzlerce yıl sonra mı oldu, detaylarını araştırmadım. İşin özü şu: Peygamber, adını güvercinden almış, balık da peygamberden.

Tevrat ve Kuran'ın ilgili bölümleri de şöyle: 

Tevrat, Yunus Suresi
Bölüm 1 (Yunus’un Rab’den Kaçışı)
1-2: Rab bir gün Amittay oğlu Yunus'a, "Kalk, Ninova'ya, o büyük kente git ve halkı uyar" diye seslendi, "Çünkü kötülükleri önüme kadar yükseldi."
3: Ne var ki, Yunus Rab'bin huzurundan Tarşiş'e kaçmaya kalkıştı. Yafa'ya inip Tarşiş'e giden bir gemi buldu. Ücretini ödeyip gemiye bindi, Rab'den uzaklaşmak için Tarşiş'e doğru yola çıktı.
4: Yolda Rab şiddetli bir rüzgar gönderdi denize. Öyle bir fırtına koptu ki, gemi neredeyse parçalanacaktı.
 5: Gemiciler korkuya kapıldı, her biri kendi ilahına yalvarmaya başladı. Gemiyi hafifletmek için yükleri denize attılar. Yunus ise teknenin ambarına inmiş, yatıp derin bir uykuya dalmıştı.
 6: Gemi kaptanı Yunus'un yanına gidip, "Hey! Nasıl uyursun sen?" dedi, "Kalk, tanrına yalvar, belki halimizi görür de yok olmayız."
 7: Sonra denizciler birbirlerine, "Gelin, kura çekelim" dediler, "Bakalım, bu bela kimin yüzünden başımıza geldi." Kura çektiler, kura Yunus'a düştü.
 8: Bunun üzerine Yunus'a, "Söyle bize!" dediler, "Bu bela kimin yüzünden başımıza geldi? Ne iş yapıyorsun sen, nereden geliyorsun, nerelisin, hangi halka mensupsun?"
 9: Yunus, "İbraniyim" diye karşılık verdi, "Denizi ve karayı yaratan Göklerin Tanrısı Rab'be taparım.
 10: Denizciler bu yanıt karşısında dehşete düştüler. "Neden yaptın bunu?" diye sordular. Yunus'un Rab'den uzaklaşmak için kaçtığını biliyorlardı. Daha önce onlara anlatmıştı.
 11: Deniz gittikçe kuduruyordu. Yunus'a, "Denizin dinmesi için sana ne yapalım?" diye sordular.
12: Yunus, "Beni kaldırıp denize atın" diye yanıtladı, "O zaman sular durulur. Çünkü biliyorum, bu şiddetli fırtınaya benim yüzümden yakalandınız."
 13: Denizciler karaya dönmek için küreklere asıldılar, ama başaramadılar. Çünkü deniz gittikçe kuduruyordu.
14: Rab'be seslenerek, "Ya Rab, yalvarıyoruz" dediler, "Bu adamın canı yüzünden yok olmayalım. Suçsuz bir adamın ölümünden bizi sorumlu tutma. Çünkü sen kendi istediğini yaptın, ya Rab."
15: Sonra Yunus'u kaldırıp denize attılar, kuduran deniz sakinleşti.
16: Bu olaydan ötürü denizciler Rab'den öyle korktular ki, O'na kurbanlar sundular, adaklar adadılar.
17: Bu arada Rab Yunus'u yutacak büyük bir balık sağladı. Yunus üç gün üç gece bu balığın karnında kaldı.

Bölüm 2 (Yunus’un Duası)
1: Yunus balığın karnından Tanrısı Rab'be şöyle dua etti:
2: "Ya RAB, sıkıntı içinde sana yakardım, Yanıtladın beni. Yardım istedim ölüler diyarının bağrından, Kulak verdin sesime.
3: Beni engine, denizin ta dibine fırlattın. Sular sardı çevremi. Azgın dalgalar geçti üzerimden.
4: 'Huzurundan kovuldum' dedim, 'Yine de göreceğim kutsal tapınağını’ (Bir daha kutsal tapınağını nasıl göreceğim?).
5: Sular boğacak kadar kuşattı beni, Çevremi enginler sardı, Yosunlar dolaştı başıma.
6: Dağların köklerine kadar battım, Dünya sonsuza dek sürgülendi arkamdan; Ama, ya Rab, Tanrım, canımı sen kurtardın çukurdan.
7: Soluğum tükenince seni andım, ya Rab, Duam sana, kutsal tapınağına erişti.
8: Değersiz putlara tapanlar, vefasızlık etmiş olurlar.
9: Ama şükranla kurban sunacağım sana, adağımı yerine getireceğim. Kurtuluş senden gelir, ya Rab!"
10: Rab balığa buyruk verdi ve balık Yunus'u karaya kustu.

Bizim Tevrat dediğimiz Eski Ahit'in Yunus adlı suresinin bunlardan başka iki bölümü daha var, ama onları buraya almadım, çünkü konumuzun anlaşılması için bu kadarı yeterli. Merak eden gerisini buradan okuyabilir.

Kuran, Saffat Suresi
139: Şüphesiz Yûnus da peygamberlerdendi. 140: Hani o kaçıp yüklü gemiye binmişti.141: Gemidekilerle kura çekmiş ve kaybedenlerden olmuştu.142: Böylece, Yûnus kendini kınayıp dururken balık onu yuttu.143-144: Eğer o, Allah'ı tespih edip yüceltenlerden olmasaydı, mutlaka insanların diriltileceği güne kadar balığın karnında kalırdı.145: Derken biz onu hasta bir halde sahile attık.

Kuran, Kalem Suresi
48: Sen, Rabbinin hükmüne sabret. Balık sahibi (Yûnus) gibi olma. Hani o, (balığın karnında) kederli bir halde Rabbine yakarmıştı.