Bahçemizde Nar Ağacı Yoktu

Orada hayalet bir değirmen
Nazlı buğday başakları, dua, bekleyiş
Rüzgârları soyunmuş parmak sular
Terli bir gökyüzü, can sıkıntısı, ağır zaman
İçine bağıran bir adam
Nereye büyüyeceğini bilmeyen çocuklar
Etekleri yaz bahçesi bir kadın

Orada merhametli yoksulluk
Sürmeli geceler, bulanık sabahlar
Güneşle çiçeklenen yorgunluk
Ay ışığında solan sözler
Atların köpeklerle konuştuğu bir bozkır
Yıldızlar çıkmadan görünmeyen gökyüzü
Bakır bir tencerede eriyen evler

Orada masalların hevesi
Bir küçük radyoya dolan uzaklar
Üzüm kağnıları, elma günahları, ıslak rüyalar
Mezarlıkta içilen bir sonsuz sigara
Ayva sarı tüyler komşu camlarda
Kâkülünde annesi halkalanan kızlar
Uzak akrabaların getirdiği yalnızlık

Sevgilim, çemberciğim, arapbülbülüm
İki gözün kocaman iki gökyüzü
Neden ağladığımı soruyordun ya sevişirken
Bahçemizde nar ağacı yoktu bizim
Senin ağzın yoktu gövdemiz tarazlanırken
Arzular kaşımızda başlar kirpiğimizde biterdi
Ağlamıyordum

Benim geçmişimi senin geleceğini seviyordum...

Şükrü Erbaş, Bağbozumu Şarkıları, Kırmızı Kedi Yay.

Yüklü kelimeler

2015'te hiç etimoloji yazısı yazmamışım. Bugün okuduğum bir makalede yeni bir kelime görünce blogda paylaşayım dedim, böylece uzunca bir aradan sonra kelimeler üzerine bir yazı da yazmış olurum.

Sözünü ettiğim kelime hamule. Şu uzun cümlede şöyle geçiyor: 

(...) kıyı setlerinde inşa edildikten sonra, kanallardan denize açılan ve bu şekilde kurak memleketin üzerinde yelken açmış gibi görünen ve kıymetli hamulelerini rıhtıma taşıyan gemilerin kimin malı olduklarını da tahmin edebiliyordu. (Ref.) 

Kelimeyi, dediğim gibi, ilk kez bugün duydum. Cümleye bakıldı mı anlamı oracıkta tahmin edilebiliyor. "Yük" anlamına geliyor hamule (حَمُولة). Bazı sözlüklerde bu şekilde, bazılarındaysa hamûle şeklinde yer alıyor. Bundan on beş yıl kadar önce de "Hamil-i kart yakinimdir" diye bir şeye rastlamış ve şans eseri oradan geçmekte olan yaşlı bir dil hocasına gidip sormuştum. Sorumu cevaplamış ve hamil ile hamile'nin aynı kökten geldiğini söylemişti. Aslına bakarsanız, "taşıyıcı", "yüklü" anlamlarına gelen bu iki kelime birbirinin aynısı (حامل). Arapçanın bir özelliği olarak, taşıyıcı kişi erkekse hamil, kadınsa hamile olur. Naci ile Naciye'deki mantık. Dolayısıyla "Hamil-i kart yakinimdir," sözü "Kartı taşıyan benim yakınımdır," anlamına geliyor. Bu topraklarda her devirde varlıklarını sürdüren çanak yalayıcılar, kendilerine bir yerlerde torpil filan lazım oldu mu bir büyüklerinin, mesela götünü yaladıkları bir siyasetçinin yanına giderler, siyasetçi bir kart, kâğıt vs. yazıp ellerine tutuşturur, onlar da götürüp torpillenecekleri yere verirlermiş. İşte, oradaki muhatapları kartı alıp üstünde "Hamil-i kart yakinimdir," sözünü ve altında da bunu yazan siyasetçinin imzasını görünce gereğini yaparmış. Tabii, bu kelime eskimiş sayılır artık, şimdilerde kullanıldığını sanmıyorum, ama örneğin doksanlarda, seksenlerde filan siyasetçilik yapan tanıdıklarınız varsa onlara sorun muhakkak bilirler. Neyse, konumuzdan sapmayalım. 

Aynı kökten, yani Arapça /hml/ kökünden gelen bir kelime daha var elimizde. Tahmin etmişsinizdir, hamal (حمّال). Bu kelime Türkçeye tek /m/ ile geçmişse de Arapça orijinalinde şeddelidir, yani m'si çift sesli okunur, hammal biçiminde.

***

İnsan bu hayatta pek çok şey taşır. İyi şeyler de taşır, kötü şeyler de taşır. Karnında çocuk taşıyan da vardır haram lokma taşıyan da. Kimi ekmeğini kazanmak için odun taşır, kimiyse bir yerlere kapılanmak için cebinde bir kart taşır. Kimi kafasında bilgi taşırken kimi binbir türlü kötülük taşır. Ortaokul yıllarımda bir dolmuşun arkasında okuduğum yazıyı hiç unutmam: "Taş taşı laf taşıma." İnsan iyi bir yük taşıdı mı hiçbir zaman yorulmaz.

İlk e-kitabımı okudum

Önceki gün ilk e-kitabımı bitirdim. Son birkaç yılda bilgisayardan ve telefondan pek çok şey okudum, özellikle de makale, öykü ve şiir, ama hiç e-kitap okumamıştım. Geçenlerde ablam aradı, "Bende kullanmadığım bir tablet bilgisayar var, al sen kullan," diyerek gönderdi. Ben de bilgisayarda biriktirdiğim yüzlerce e-kitabı, makaleyi falan gözden geçirip birkaç tanesini tablete yükledim. İlk olarak da hemen her yıl okuduğum Orwell'ın Hayvan Çiftliği'ne başladım. 

Geçen yıl okuduğum kitapların neredeyse tamamını metroda okudum. Ayak üstü okumak sıkıntılı bir şey, kitaba adamakıllı kendini veremiyor, yoğunlaşamıyorsun, ama başka yolu da yok, zira vakit yok. Bunun yanında, çoğu kez okurken not almak, kelimelerin, satırların üzerini boyamak, bazı sayfaları işaretlemek vs. gerekiyor, böylece gene sıkıntı çıkıyor. Metro da hemen her zaman kalabalık oluyor. Kulağında kendini sesten yalıtmak için taktığın kulaklık, bir elinde kitap, öbüründe fosforlu kalem, hiç de rahat bir okuma değil. Ara sıra yere düşen ayracı, not kâğıdını filan almak için eğilip kalkmak da cabası. Gene de metroda okumak otobüste, hele de dolmuşta okumaktan çok daha rahat. Ankara metrosunun pek gürültülü patırtılı olmamasıysa işin olumlu yönü. Sözün kısası, e-kitap bu tür teknik meselelerle daha az karşılaşılmasını sağlıyor. En azından şimdilik izlenimim bu. 

E-kitabın basılı kitabın yerini tutup tutmayacağı meselesine girmeyeceğim. Bana sorarsanız, tutmaz. Basılı kitaplar daha uzunca bir süre kültür yaşamının temel bileşenlerinden biri olmayı sürdürecektir. Fakat elektronik metinler de artık iyiden iyiye kendilerine yer açmış bulunuyorlar, bunu da göz ardı edemeyiz.

Yarım bir ay bir bıçak yarasını andırıyordu

Gecenin ilerlemiş bir saatinde köpek havlamalarına uyandım sıçrayarak. Bütün ova bir savaş meydanı ya da bir çiftlik avlusu olmuştu sanki. Kızılımsı bir ışık vardı, her tarafım tutulmuş, ezilmiş olarak arabadan indim; alçak bulutların arasından çıkan yarım bir ay bir bıçak yarasını andırıyor ve ovayı kan rengine boyuyordu. Bir süre durup baktım. Gerçekten de büyük bir korkuya kapılmıştım.

Cesare Pavese, Ay ve Şenlik Ateşleri. Can Yay.

Kitap fuarı, kitaplar vs.

Ankara Kitap Fuarı'na gittik geçen gün. Beklentilerime hiç de uyan bir fuar değildi. Beklentilerin neler ki, diye soracak olursanız, önce indirim derim, sonra da daha çok indirim. Eh, bir kitap fuarından başka ne bekler ki insan?

Büyülü Gerçeklik'le birlikte gittik fuara. Bunu ona da söyledim. "Kitap fuarı dediğin salt indirim demek değildir," dedi. "Ya nedir?" diye sordum. "Bütün yayınevlerini bir arada görüyorsun," diye yanıtladı. "Doğru," diye sürdürdüm ben de, "fakat bütün yayınevlerini İdefiks-nokta-kom'da da bir arada görüyoruz." Öyle değil mi? Yetmişlerde, seksen-doksanlarda kitap fuarlarının o tür bir işlevi vardı kuşkusuz, tüm yayınevlerini bir arada görebiliyordu insanlar, fakat bugün, 2016 yılında, kitaba ulaşma gibi bir sorunla herhalde çok ender karşılaşılır. Ben şahsen, ilki 2002 ya da 2003'te olmak üzere, bugüne kadar yüzdenyen fazla kitap aldım internetten, bir-ikisi dışında hepsi en fazla bir hafta içinde elime ulaştı. Şayet muhatabınız olan site kıytırık bir şey değilse herhangi bir sorun yaşamıyorsunuz, bunu bizzat tecrübe ettim. Çok çok, yayınevinin basımını artık yapmadığı kitapları bulamıyorsunuz. İşin internet boyutu bir yana, ben neredeyse haftanın yedi günü Kızılay'a gidiyor ve Dost Kitabevi'nin önünden geçiyorum. Çoğu kez de içine giriyorum. Orada da bütün yayınevleri bir arada duruyor. Bunun yanı sıra, Kızılay'da YKY, İş Kültür, Evrensel, İmge kitabevleri de bulunuyor. Hal böyleyken, filanca kitabın Dost Kitabevi'ndeki fiyatıyla Ankara Kitap Fuarı'ndaki fiyatı arasında bir fark olmayacaksa ben ne anladım bu fuardan? Üstelik, fuarın girişinde 2₺ de ayakbastı parası alıyorlar utanmadan. Kitabevlerinde hiç olmazsa bu yok. İnternet siteleriyle kitap fuarları bir mi be adam, fuarda kitaba dokunuyorsun, öpüp kokluyorsun, üstüne, oranın atmosferini soluyorsun, diyeceklere de gene kitabevleri örneğini veriyorum.

Meramımı anlatabildim galiba. Kitap fuarlarının adamakıllı kitapçısı olmayan Anadolu kentlerinde kurulmasına bir diyeceğim yok –gerçi Anadolu'da da okuyan insan yok, o da işin başka bir boyutu– fakat bir İstanbul'da, bir Ankara'da kitap fuarı kurdunuz mu insanların kitabevine mi yoksa fuara mı geldiklerini ayırt etmelerini sağlamalısınız. Eh, bunu da salonun büyüklüğüyle değil, fiyatların düşüklüğüyle sağlarsınız. Böyle düşünüyorum, naçizane.

*

Ben bir yayıncı, kitapçı vs. olsaydım bu yazıyı okuyunca yazana sövüp sayardım herhalde. Bunu yapmakla kendime epey bir hak da verirdim. Bre adam, serbest piyasa dünyasında yaşıyoruz, Ankara metrosunda tuvalete girip işemek bile 1,25₺, eleştireceğin başka fiyat mı kalmadı da kitap fiyatlarından söz ediyorsun? Böyle bir düşünceye kesinlikle hak veriyorum. Fakat bana da hak verilmesini bekliyorum. Bu da işin çelişkisi işte.

Şunu da söyleyeyim ki haksızlık olmasın, fiyatlarını çok indiren yayınevleri de var. Yüzde ellili, altmışlı indirimlere de rastlanabiliyor. Fakat böyleleri de damak tadına uyan yayınevleri değil. Çoğu adı sanı duyulmayan, duyulsa bile yayımladıklarının arasında nitelikli bir şeyler bulunmayan yayınevleri. Benim sevip saydığım yayınevleri arasında en fazla yüzde otuz indirime rastlanıyor. Kaldı ki bunlar zaten hep söz konusu olan indirimler. Örneğin, fuara girer girmez kapının önündeki YKY standına yanaşıp ne kadar indirim olduğunu sordum. Yüzde yirmi dediler. "E Kızılay'da da yüzde yirmi var," dedim, "hem de yılın on iki ayı." Gülümsediler. 

*

Tahmin edebileceğiniz gibi, fuardan hiç kitap almadım. Büyülü Gerçeklik birkaç tane aldı. Benim zaten şimdilik okuyacağım birkaç kitap var elimde. Bir de, daha önce de yazmıştım, Ankara'daki kütüphaneler sağ olsun, sayelerinde pek sıkıntı çekmiyorum. Gene de insan satın almak da istiyor.

***

Bir süredir Dost Kitabevi'nde inşaat çalışması vardı. Dükkânın arka kısmındaki duvarı yıkmış, yerine bir perde neyim çekmişlerdi. Perdenin arkasında işçiler çalışıyordu. Kafe yapacaklar diye tahmin etmiştim ben. Kafeyle kitabevi bir arada güzel olur diye de düşünmüştüm. Meğer dükkânı büyütüyorlarmış. Dün gördüm, bir hayli genişlemiş. Karşıdaki dükkân da kapanmış, yani kitap-dergi satan Dost'la kalem-defter satan Dost birleşmişler. (Millet şimdi beni Dost'un reklamcısı sanacak, valla yok öyle bir şey, tanımam etmem.) Velhasıl, kitabevleri iyidir hoştur. Kütüphaneler de hoştur. 

Bu yazıda internet kütüphanelerinden de söz edecektim de, fazla uzamasın, o da başka bir güne kalsın. Selamlar...

Eşeğimle Yolculuğa Çıkıyoruz

Yirmi günlüğüne Ankara'ya gitmem icap etti. Gitmeden bir gün önce akşam ev halkını, "Ben dönene kadar eşeğime iyi bakasınız ha," diye tembih ettim. Bakacaklarından çok emindim ya, bir de iyi bakmalarını söylüyordum. "Biz eşek meşek bakamayız," demezler mi, "hem de yirmi gün." Şaka yaptıklarını sandım ilkin, ancak baktım ki hiç de şakalık bir halleri yok. "E ne yani, eşek aç susuz mu kalsın yirmi gün?" diye çıkıştım. "Kalmasın kalmasına da, biz eşek bakamayız yani," diyerek hiç bu konuyu tartışacak halleri olmadığını bir güzel ifade ettiler. "Bakın," dedim, "bir gün değil, iki gün değil, yirmi günde bu eşek ölür." Cevapları hazırdı: "Biz eşek bakmaktan anlamayız." Ertesi gün erkenden evden ayrılacaktım, eşeğime yirmi gün boyunca bakacak birini şimdi nereden bulacaktım? İki ayağım oracıkta bir pabuca girmişti işte. Son bir kez üstelemekte yarar var düşüncesiyle, "Anlamıyor musunuz," dedim, "keyfimden değil, işim var, ondan gidiyorum." Ablam söze girdi oradan, "İyi ya işte, eşeğini de götür. Hem şehir de görmüş olur hayvancağız, bütün ömrü bu dağda mı geçecek." Hep beraber hi hi hi, ha ha ha, keh keh keh güldüler bana. Anladım ki ensemi kaşımaktan başka çarem yok. Hem, ablamın şaka yollu da olsa söylediği hemencecik aklıma yatmıştı. Ben ertesi sabah kalkıp Ankara'ya gitmek için o pazar akşamı valizimi neyim hazırlamışken hiç yoktan büyük bir sorun doğmuş, birkaç dakika içinde de kendiliğinden çözüme kavuşmuştu. Oyalanmayayım diyerek kalkıp yatmaya gittim. Sabahleyin eşeğimle beraber yola çıkacaktık.

Sabah güneş doğmadan kalktım. Gittim eşeğimin otunu suyunu verdim. Kendim de gelip kahvaltımı ettim. Bir saat sonra da köy meydanına gittik. Eşeği dolmuşun bagajına zar zor sığdırdık. Şehre varır varmaz otogara gittik. "Ankara'ya önlerden iki bilet alabilir miyiz?" dedim adama. "Tabii ki," dedi adam, "yalnız önlerden yan yana yerimiz kalmadı, ortalardan verelim." Ben başımla onaylayınca da, "İsim neydi abi," diye sordu. Ben de adımı söyledim. Bu kez, "Diğer yolcunun ismi nedir?" dedi. "Eşek," dedim ben de. Başını kaldırıp şaşkınlıkla yüzüme baktı, ellilerinde bir adamdı. Yüzündeki şaşkınlığı gidermek için, "Benle eşeğim Ankara'ya gidiyoruz," dedim, "işte bakın, dışarıda beni bekliyor." Adam ilkin kendisiyle eğlendiğimi sanmıştı herhalde, fakat eşeği görünce meseleyi anladı. Anladı ama şaşkınlığını henüz üstünden atamamış bir tavırla, "Eşekler için maalesef yerimiz yok," dedi. "Yok mu?" dedim ben de. "Evet," diye sürdürdü, "bütün koltuklarımız insanlara göre yapılmış. Bagajın yüksekliği de malum. İsterseniz kendiniz bakın, aha işte orada otobüs." Azıcık düşündükten sonra, "Haklısınız," dedim adama. Sahiden de haklıydı. İyi günler dileyerek kapıya yöneldim. Tam çıkıyordum, adam seslendi, dönüp baktım. "Uçak bileti sordunuz mu?" "Yok," dedim. "Bir sorun," diye devam etti, "kedi köpek falan alıyorlar uçağa, belki eşek de alıyorlardır." Verdiği fikir mantıklı göründü, neden olmasındı? Teşekkür ettim adama. 

Eşeğimi alıp bir bilet acentesine gittim. "Merhaba, kolay gelsin," diyerek içeri girdim. Burada da bir genç kadındı muhatabım. "Sağ olun, hoş geldiniz," dedi. "Hoş bulduk," dedim ve konuyu açtım, "Uçaklar hayvan taşıyor mu?" diye sordum. "Hayvanınız nedir?" diye yanıtladı beni. "Bir eşek," dedim, "olabildiğince sevimli. Aşağıda, kapıda bekliyor." İkinci kattaydı bu dükkân. Kendisiyle eğlendiğimi sandı kızcağız. Biraz düşündü ne cevap vereceğini. Baktı ki yüzümde ciddi bir ifade var, kalkıp cama yöneldi, aşağıya baktı, gördü ki hakikaten de bir eşek var orada. Geldi yerine oturdu, "Eşeğiniz gerçekten de çok sevimliymiş," dedi gülümseyerek. Sonra eline telefonu aldı, "Bir bakalım," dedi. Bir yerleri aradı. "Uçakta eşek taşınıyor mu?" diye sordu. Karşıdaki kişi olumsuz cevap verdi ki kız telefonu kapatıp, "THY ile Anadolu Jet taşımıyor, bir de Pegasus'a soralım," deyip bu kez de orayı aradı. Ama oradan da olumsuz yanıt alınca üzgün bir yüz ifadesiyle dönüp bana baktı. "Başka yok mu?" diye sordum. "Sun Express var da o da Ankara'ya uçmuyor," dedi. Ne yapabilirim diye düşünmeye koyuluyordum ki, "Tren sordunuz mu?" dedi kadın. "Yok," dedim sevinçli bir tavırla. "Bir sorun, umarım olur," diye sözünü bitirdi. Ben de teşekkür edip iyi günler diledim ve çıktım. Aşağıya eşeğimin yanına indim. Telefonumu çıkarıp internete girdim, Devlet Demiryolları'nın numarasını bulup aradım. Meseleyi bildirdim, "Bir eşeğim var, Ankara'ya gidecek, trenle gitmesi mümkün mü?" Karşıdaki ses beklediğim cevabı verince çok sevindim, "Çarşambaları hayvan vagonunda gidebilir," dedi. Tamam dedim. Bir internet kafeye gittik, biletlerimizi aldık. Şimdilik tek sorun iki gün beklememiz gerektiğiydi. Artık boşuna köye dönmeyelim dedim, zaten kar yolları kapatıyor ikide bir. Amcamların evine gitmeye karar verdim. İki gün onlara misafir olacaktık benle eşeğim.

Küçük kız niçin ağladı?

Bir gün öylesine bir taş atmıştım, gidip küçük yeğenimin kafasına değmişti. Bereket versin, taş kızın kafasındaki tokaya değmişti, yoksa kafasını yarabilirdi. Taşın tokaya değerken çıkardığı sesi duyunca nasıl da sevinip atılmıştım: "Tokaya değdi, bir şey olmaz." Bunu duyan kız, durumun gayet olağan olduğunu oracıkta kavramışçasına sakinleşmişti. Bense rahatlamıştım, çünkü eğer ağlarsa sesini duyan annesi çıkıp gelirdi, ben de ne diyeceğimi bilemezdim. Gel gör ki, içim tam rahatlamışken bir andır susmuş olan kız ağlamaya başlamıştı,,,

Kendini çok iyi hissettiğin anlar

Sıcak bir duşun altına girdiğin an,
Karnın zil çalarken ağzına ilk lokmayı attığın an,
Birine sımsıkı sarıldığın an,
Uzun bir günün sonunda kendini yatağa attığın an,
Alnından öpüldüğün an,
Sabahleyin uykunu almış olarak uyandığın an.

Kör Pencere

İçinde hiçbir şeyin olmadığı bir oda vardı komşumuzun evinde. Komşunun oğlu benim en yakın arkadaşımdı. Akranlarımı bilmiyorum ama kendi payıma bazı şeyleri, örneğin neden bazı ağaçlarda elma varken bazılarında erik olduğunu içten içe sorguladığım oluyordu. Fakat bu odanın neden hep böylesine boş durduğunu hiç merak etmemiştim. İbrahim de elbette bizim arkadaşımızdı. Bunu bir gün ona sordum, "O oda niçin hep boş, biliyor musun?" dedim. İbrahim sanki ben biliyormuşum da şimdi ona da anlatacakmışım gibi dönüp yüzüme bakmıştı da kuru bir bakıştan başka bir yanıt alamamıştı benden. İçinde hiçbir şey olmayan o odanın penceresine kör pencere derlerdi. Kör pencere mahallemizin en iyi gözlendiği yerdi. (Mahalle dediysem, şimdikiler gibi düşünmeyeceksiniz elbette. Birbirine bakan birkaç eve bir mahalle diyoruz biz.) Gelgelelim o pencereye çıkamıyorduk biz. Biraz yüksekçeydi çünkü, boyumuz yetişmiyordu. İçeride de ayağımızın altına koymaya bir şeycikler yoktu. Günün birinde beni kaldırıp pencereye koyması için arkadaşımın annesini çağırmayı düşündüm. Düşündüğümü yaptım. Kadın öbür odadan seslenip ne istediğimi sordu. İsteğimi bildirdim. Kendisi yerine kızı geldi, yani arkadaşımın ablası. Beni kaldırıp öylece tuttu. Dışarıyı görebiliyordum ama öyle havada asılı kalarak değil, pencereye oturarak, dilediğimce bakmak istiyordum. "Beni pencereye koy, sen git," dedim. "Peki, sonra nasıl ineceksin?" diye karşılık verdi. "İneceğim zaman sana seslenirim," dedim. Kız beni pencereye bırakıp gitti. Pencereden mahallemizi izlemeye koyuldum. Bizim evin duvarıyla damı da görünüyordu. Hayatımda ilk kez olarak kendimize bunca ait bir şeyleri, mesela bir evi, bir mahalleyi, elinde testileriyle su almaya giden bir komşu kadını değişik bir açıyla görmenin mutluluğu doldu içime birdenbire.
(...)
Bir yanım o pencereden hiç inmedi. İndirmeye gelen de olmadı. Bir ömür orada kaldı. Bir yanımsa yıllar yılı dolandı, her nereye gittiyse bir pencere aradı durdu.

Su Isıt Sevgilim

Su ısıt sevgilim yıkanayım
Üzerimde dünyanın tüm kirleri
Onlardan arınmadan sana sarılma'yım
Su ısıt sevgilim yıkanayım

Şimdi dışardan geldim
Yalanlar söyledim, iftira ettim
Onurum yitti, para kazandım derken
Su dökmeden ekmeğe el sürme'yim

Alın terim bugün de soğuk, kuşkulu aktı
Gömleğim ıslandı ama tenim soğuktu
Tedirgin bu hayatın sınırlarından
Bekledim soluklanmaya akşamı

Sevgilim, kırlarda bir gece senin kokun
Beyaz yüzün, sarı gözlerin
İnsan yürekleri yetiştiğin toprak
Ben sana su, ekmek getiren

Sen böyle olmasan, böyle beyaz
Gözlerin böyle sarı bakmasalar
Hep ilk kez sarılıverecekmiş gibi
Ben başkası olurdum o zaman

Su ısıt sevgilim yıkanayım
Üzerimde dünyanın tüm kirleri
Bir sen varsın kalbimi koruyan.

Turgay Fişekçi

Anlatılanla anlaşılmayan

İnsanın kendisi dışındaki bir durumu anlayamaması pek çoklarınca olağan sayılır, fakat kendindeki bir durumu anlayamaması nereden baksan tuhaf. Sözgelimi, aklımızda olup bitenleri anlamlandıramadığımız olur, bir başka deyişle, aklımızda olduğu halde ne olduğunu bilmediğimiz şeyler olur. 

Pencereden dışarı bakıyorum. Yağmakla yağmamak arasında gidip gelen kar, ağaçların arasından seçilen bomboş çocuk parkı, çamlar olduğu gibi dururken yapraklarını döküp çıplak kalmış akasyalar, akasyaların dallarında kuşlar, kuşların yanında düşmeyi becerememiş tek tük kuru yapraklar, karşı binanın balkonunda yanan sarı ışık, pencerenin camında güvercin pislikleri ve tüm bunların üzerine eğilmiş içinde beyaz barındıran koyumsu bulutlar... Bilgisayarın ekranındaki yeşil bir İzlanda manzarası da ne yapıp edip bunlara katılmayı başarıyor. Tüm bunlar elbette bir şey anlatıyor. Anlatılan şeyler beynimin içinde dönüp duruyor. Ne ki, ben hiçbir şey anlamıyorum.

Arayış

Babamla dayım sobanın yanına kurulmuş konuşuyorlar. Bir saat önce yemek yedik. Şimdi onlar çay içiyor, bense konuşmalarına kulak kesiliyorum. Ben çayı hiç sevmem. Çünkü çay sevmeyi hiç öğrenmedim. İnsan her şeyi annesinden öğrenir. Çünkü babalar gündüzün hiç evde değildir. İnsan geceleri uyur, gündüzleriyse bir şeyler öğrenir ve arada başka şeyler yapar. Ben öğrendiğim ne varsa annemden öğrendim. Öteki çocuklar da her şeyi annelerinden öğrenmişler. Benim annem de benim gibi çay sevmez. Çay sevmeyen bir anne çocuğuna çay sevmeyi öğretemez. İnsan sevmeyi öğrenir. Pek çok şeyi öğrenmez, yani pek çok şey kendiliğinden ortaya çıkar demek istiyorum, ama sevmeyi öğrenir. İnsan nasıl ağladığını da nasıl güldüğünü de bilmez ama nasıl sevdiğini ya da nasıl sevmediğini bilir. Çünkü insan bir şeyi sevmeyi ya öğrenmiştir ya öğrenmemiştir. Babamla dayım sobanın yanına kurulmuş konuşuyorlar. Bir yandan da çay içiyorlar. Bense onları dinlemeyi seviyorum. Dinlerken başka şeyler de yapıyorum. Dayımın önündeki çay bardağının burmasına bakıyorum. Onu kim, nasıl öyle burmuş, düşünüyorum. Dönüp babamınkine bakıyorum. O da burulmuş. Tabaklara bakıyorum. Şekilli, bezekli beyaz çay tabakları. Komşumuz Hediye Teyze geçenlerde İran tabaklarından söz ediyordu. Kocası satıcılık yapıyor, İran tabakları da satıyormuş. İnsan sevmeyi kendiliğinden bilmez, bir yerlerden de getirmez, ama öğrenir. Bundandır ki, sevmek bazen çok basit gelir insana, bazense çok zor. Ağlamak, gülmek öyle değildir halbuki, ikisi de ne basittir ne de zor. Çok basit veya çok zor olan ne varsa sonradan öğrenilir. Elbette insan neyi öğrenirse bu hayatta annesinden öğrenir. Sobanın üzerindeki çaydanlığın sesi geliyor. Komşumuzun bir köpeği var, kışın hiç havlamıyor. Bir yerlere de gitmiyor. Çünkü kurtlar çok uzaktalar. Ben hiç kurt görmedim ama babamla dayım görmüşler. Onlar gördükleri için ben de görmüş sayılıyorum. Dışarı çıkınca arkadaşlarıma bunu söyleyeceğim. Kurt görmüş olduğum için beni çok kıskanacaklar, biliyorum. Sonra belki kardanadam yaparız. Biz kardanadamları da çok severiz. Ama yalnızca kışın severiz. Ben çayı yalnızca kahvaltıda içerim. Annem çayımın yarısını tabağa döker, soğutur, öyle içirir. Dün aklıma harika bir fikir geldi. Duyunca annemin bana aferin diyeceğini biliyordum. Çayımı hiç tabağa dökmeyelim, dedim anneme, ben dışarıdan biraz kar getireyim, onunla soğutalım. Annem hiçbir şey demedi. Çayımı alıp yarısını tabağa döktü. İnsan bu dünyada her şeyi annesinden öğrenir. Benim arkadaşlarım da ne öğrenmişlerse annelerinden öğrenmişler. Babamla dayım sobanın yanına kurulmuş konuşuyorlar.

Vıladimir'e Altıncı Mektup

Sayın pek kıymetli ve de kardeşim Vıladimir,

Satırlarıma başlamadan önce selam eder, her iki karakaş gözlerinden hasretle öperim. Nasılsın, iyi misin? İyi olmanı, senden yana her şeyin yolunda olmasını canı gönülden dilerim. Senin ve sizinkilerin yeni yılını da kutlarım. Gönlünüzce geçen bir yıl olsun.

Sevgili kardeşim, geride bıraktığımız yılda sana yalnızca bir mektup yazmış olduğum dikkatimi çekince derhal oturup bunu yazmaya koyuldum. İnsan kardeşine daha çok yazmalı.

Bizleri soracak olursan, şükür iyiyiz. Şimdilik bir değişiklik yok, her bir şey bildiğin gibi. Bizim buraya kış enikonu geldi. Sizin orayı zaten hiç sormuyorum. Biliyor musun, baharın gelmesini dört gözle bekliyorum. Neden dersen, kendime bir eşek aldım da ondan. Şu an bu satırları okurken şaşırdın mı yoksa olağan mı karşıladın, inan çok merak ediyorum. Zira benden beklenen şeyler bunlar, ondan ötürü de beni tanıyan biri için, hele de senin için hiç de şaşırtıcı olmaması lazım, fakat aldığım şey de bir eşek, sözgelimi, bir akvaryum balığı ya da bir kuş değil ki. İşte buradan bakınca da şaşırabilirsin, bilemiyorum. Demem o ki, şaşırma. 

Bir eşek almayı uzun zamandır istiyor ve düşünüyordum. Aslında benimki henüz tam bir eşek sayılmaz, sıpa, bildiğin sıpa. Ama sıpa dediysem de öyle çok küçük bir şey gelmesin aklına, geçen baharda doğmuş, yaz sonu da sütten kesilmiş. Birkaç gün önce her zamanki gibi satranççıların kahvesine gitmiştim, orada laf lafı açınca birisi karşı köyden filankesin eşeğini elden çıkarmak istediğini söyledi. Bari gidip ben alayım, dedim. Hiç zaman yitirmedim. Ertesi sabah kalkıp kahvaltımı edip yola koyuldum. Bereket versin, kar henüz çok değildi, yoksa gidemezdim. Köye varınca adamın evini sordum, gösterdiler. Meğer uzaktan hısımlığımız da varmış, adamın ablalarından biri bizimkilerden biriyle evliymiş, sen tanımazsın. Buyur etti, geçtik biraz lafladık. Sonra ben meseleyi açtım. Adam şaşırdı, bu soğuk kış günü eşek için mi kalkıp geldin, der gibi bir ifade belirdi suratında. Ama bir yandan da sevindi, eşeği elden çıkaracaktı nasıl olsa. Doğrusu ben de merak etmiştim adamın bu mevsimde eşeği niçin satmak istediğini. Meğerse eşeğini değil, sıpasını vermek niyetindeymiş ve parayla filan da değil, öylesine, kim almak isterse verecekmiş. Nedenini sorarsan, adamın zaten bir eşeği var, bir ikincisine ihtiyacı yok haliyle, kış boyu bakıp boşuna masraf etmeyeyim diye düşünmüş. Kim olsa aynısını düşünürdü zaten. 

Uzatmayayım, eşek almaya gittiğim için yanıma para da almıştım, ama ne yapıp ettiysem adam almadı, handiyse üstüne o bana bir şey verecekti. Anlayacağın eşeğimi alıp bizim köye döndüm. Yol boyunca da eşeğime bir ad düşündüm. Bulabildin mi, diye soracak olursan, hayır, henüz bulabilmiş değilim. Çünkü eşeğimi görür görmez o kadar çok sevdim ki, ona vereceğim ad çok iyi olsun diye gereksiz titizleniyorum. Bak aklıma ne geldi, çok uzun zaman önce bizim komşu kadının biri bir kız doğurdu. Adının filanca konduğunu söylediler, fakat birkaç gün geçti, bu kez adının falanca olduğunu duyduk. Değiştirmişlerdi. Bir-iki gün daha geçti, gene değiştirdiler adını, herhalde beğenmemişlerdi. Bir ara ilk verdikleri ada geri döndükleri de söylendi. Böyle böyle, kızın adı en son ne oldu, inan anımsamıyorum, fakat hiç de öyle alıcı bir ad olmadığı kalmış aklımda. Bunu hatırlayınca beni en çok da ne gülümsetiyor biliyor musun, tabii biz oradan ayrılalı yıllar oldu, bugün o aileden herkesin adını hatırlıyorum da bir kızın adını hatırlamıyorum. Ne diyordum, benim eşeğin adının da bu akıbete uğrayacağından korktum bak şimdi. Senin aklında varsa havalı bir eşek adı, ilk mektubunda yaz. Unutmadan söyleyeyim, eşeğimin rengi gri. Ama biliyorsun, hemen her eşeğin burnu beyaz olur, benimkininki siyah.

İşte böyle kardeşim, bu kış bana ne sıkıntı var ne bir şey. Zaten satranç kahvesinde oynayıp laflamaktan başka yapıp edecek bir şey de yok. Dilediğimce eşeğimle ilgileneceğim. Bahara değin epey bir büyür serpilir artık. Sana fotoğrafını da çektirip göndermeyi düşündüm, gelgelelim fotoğraf makinesini şehirde unutmuşum, bu kış günü de gidip alacak durumda değilim. Üç gündür buraya çok kar yağıyor. Eşeğimden sizin çocuklara da söz etmeyi unutmayasın ha, bol bol merak etsinler. Etsinler ki, yazın buraya gelmeyi istesinler. Ben de onlarla ve tabii eşekle bol bol zaman geçireyim. Zaten o zamana kadar eşek büyümüş olur, binerler de. Bilirsin, beni bu hayatta en çok keyiflendiren bir şey, çocukları eşeğe bindirmektir. Senin büyükler ne yapıyor peki, okulları nasıl gidiyor? Her şey yolundadır umarım.

Aleksey Amca ile Galina Teyze nasıllar? Aleksey Amca benim eşeği duyunca yüzünde belirecek gülümsemeyi tahmin edebiliyorum. Eminim her şey hakkında olduğu gibi eşekler hakkında da anlatacağı çok anısı vardır. Nasip olsa da bir gün dinlesek. Her ikisinin de ellerinden öpüyorum, sıcak selamlarımı ilet. Ee, böylece mektubun sonuna da gelmiş oldum.

Kardeşim Vıladimir, satırlarıma son vermeden önce tekrar selam eder, mutluluk dolu bir yıl geçirmeni dilerim. Selamlarımı ve sevgilerimi gönderiyorum.